อยู่และกินแบบไทย ๆ ความสุขในชีวิตจะลดลงไปแน่หรือ

ครูต้นหญ้า วิชาพอเพียง

เด็กโจ้โก้เปิดตำรา ครูต้นหญ้า..วิชาดอกก๋ง

"ลำต้นจะเป็นปล้องๆ เหมือนต้นไผ่ ใบเหมือนข้าวโพด ส่วนดอกเหมือนรวงข้าวครับ" น้องเท่ห์ เด็กชายสายธาร วรผล บอกเล่าถึงลักษณะของก๋งหรือหญ้าดอกก๋ง ขณะกำลังช่วยกันตัดก๋งกับเพื่อนๆ เยาวชนจากศูนย์การเรียนรู้โจ้โก้ เด็กๆ ตัดก๋งเพื่อเอาไปเรียนรู้เรื่องการทำไม้กวาด ศูนย์การเรียนรู้โจ้โก้เป็นชื่อที่ทำการชมรมอนุรักษ์พรรณพืชพื้นบ้านจังหวัดน่าน ตั้งอยู่ในเขตบ้านราษฎร์สามัคคี ต.เมืองจัง กิ่งอ.ภูเพียง ศูนย์แห่งนี้เป็นแหล่งรวบรวมข้อมูลพันธุ์พืชพื้นบ้านและองค์ความรู้ด้านการเกษตรต่างๆ ทั้งยังเป็นแหล่งการเรียนรู้ของเกษตรกรในเครือข่ายมูลนิธิฮักเมืองน่าน นอกจากเป็นแหล่งเรียนรู้ของผู้ใหญ่แล้ว "โจ้โก้" ยังเป็นแหล่งเรียนรู้ของเด็กๆ อีกด้วย พิมลพรรณ สกิดรัมย์ หรือพี่แป้งของเด็กๆ เจ้าหน้าที่ประจำศูนย์การเรียนรู้โจ้โก้ เล่าให้ฟังว่า "โจ้โก้หมายถึงดอยลูกเล็กๆ ที่สูงที่สุดในบริเวณนั้น ศูนย์ของเราตั้งอยู่ที่ดอยลูกเล็กๆ ในบ้านราษฎร์สามัคคี ซึ่งชาวบ้านเรียกว่าโจ้โก้ ศูนย์เราก็เลยชื่อว่าโจ้โก้" "ปกติเราจะทำกิจกรรมกันทุกวันอาทิตย์ ชวนเด็กๆ มาเรียนรู้เรื่องต่างๆ ของชุมชน ทั้งเรื่องวิถีชีวิต วัฒนธรรมหรือสิ่งแวดล้อม แล้วแต่ว่าช่วงนั้นมีอะไรน่าสนใจ" เด็กที่มาศูนย์โจ้โก้จะเป็นเด็กๆ จากชุมชนละแวกใกล้เคียงกับศูนย์โจ้โก้ ช่วงนี้เด็กๆ กำลังเรียนรู้เรื่องการทำไม้กวาดจากหญ้าดอกก๋งกันอยู่ โดยได้อุ๊ยสุก ดวงพิสุข และอุ๊ยม็อก คำมูลอิน ซึ่งประกอบอาชีพทำไม้กวาดขายอยู่ในชุมชนมานานแล้ว ถือเป็นปราชญ์ผู้เชี่ยวชาญเรื่องการทำไม้กวาดดอกหญ้ามาเป็นผู้ถ่ายทอดความรู้ให้กับเด็กๆ ก๋งเป็นหญ้าชนิดหนึ่ง ทางภาคเหนือเรียกก๋งหรือตองกง ขณะที่ทางใต้เรียกหญ้าไม้กวาดหรือหญ้ายูง พบเห็นได้ทั่วไป มักจะขึ้นในพื้นที่โล่งแจ้ง พื้นที่แห้งแล้งหรือพื้นที่ป่าเสื่อมโทรมที่กำลังฟื้นตัว ซึ่งจะมีพืชประเภทหญ้าขึ้นมาเป็นพืชเบิกนำพื้นที่ก่อน ส่วนที่นำมาใช้ทำไม้กวาดคือส่วนรวงหรือส่วนดอก ส่วนลำต้นนำมาทำด้ามไม้กวาดได้ หลังจากเก็บหญ้าดอกก๋งมาแล้ว "ก็เอามาตากแดดประมาณ 1-2 วันให้ก๋งแห้ง แล้วก็เอามาฟาดกับพื้นให้ดอกก๋งหลุดออกมา จากนั้นก็ลิดดอกก๋ง ก็จะได้เผยก๋งเอามาใช้ทำไม้กวาด ส่วนก้านก๋งเราก็เอามาทำด้ามไม้กวาดได้" เท่ห์บอกว่าการลิดก๋งก็คือการเด็ดก้านดอกก๋ง ซึ่งก้านดอกก๋งที่ได้ออกมาพร้อมเอาไปใช้ทำไม้กวาดได้นี้ก็เรียกว่าเผยก๋งนั่นเอง หลังจากเตรียมอุปกรณ์ครบแล้ว ซึ่งก็ได้แก่ เผยก๋งหรือก้านก๋ง เหล็กแหลมและเชือกฟาง ก็ได้เวลาเริ่มทำ "ไม้ยู" หรือไม้กวาดในภาษาเหนือนั่นเอง ปกติการทำไม้กวาดมีวิธีการมัด 3 แบบ หรือ 3 ลาย คือ แบบลายสาม ลายสอง และลายตาน "เด็กๆ จะเรียนการทำไม้กวาดแบบลายตาน เพราะเป็นลายที่ทำง่ายที่สุด มัดร้อยเผยก๋งเข้ากับก้านก๋งเป็นลูกๆ ไปให้ได้ 13-14 ลูก จากนั้นก็มัดด้าม ตัดแต่งปลายดอกก๋งกับตัดปลายด้ามไม้กวาดให้เท่าๆ กันก็จะได้เป็นไม้ยูออกมา" เท่ห์บอกว่าไม้กวาดอันหนึ่งปกติแล้วจะใช้เวลาทำประมาณครึ่งชั่วโมงถึงหนึ่งชั่วโมง แต่ถ้าไม่ชำนาญก็อาจจะใช้เวลามากกว่านั้น "ทำเสร็จก็ต้องลองดึงดอกก๋งดูว่ามัดแน่นหรือไม่ หรือไม่ก็ลองเอาไปกวาดพื้นดู ถ้ามัดไม่แน่นดอกก๋งก็จะหลุดออกมา" เท่ห์บอกว่าโดยมากเด็กเล็กมักจะมัดไม่แน่น เพราะไม่ค่อยมีแรง ตัวเท่ห์กับเด็กรุ่นโตแล้วคนอื่นๆ อาศัยว่ามีแรงมากกว่าและได้ลองหัดทำมาบ้างแล้ว จึงทำไม้กวาดได้ดีกว่าเด็กรุ่นเล็ก สำหรับประโยชน์ของการได้มาเรียนรู้การทำไม้กวาดนั้น เท่ห์บอกว่า "ก็ได้ทำไม้กวาดเป็นซึ่งเป็นความรู้ในชุมชนที่พ่ออุ๊ยแม่อุ๊ยถ่ายทอดต่อๆ กันมา แล้วก็ได้รู้ว่าหญ้าข้างทางที่เราเห็นขึ้นอยู่ทั่วไปก็มีประโยชน์ เอามาใช้ทำไม้กวาดได้ เอาไว้ใช้กวาดบ้านหรือเอาไปขายก็ได้ อันหนึ่งก็ราคา 10-15 บาท" แต่ทุกวันนี้คนเผาป่า เผาทุ่งหญ้าดอกก๋งกันเยอะมาก เท่ห์บอกว่า "คนเผาเขาคงไม่รู้ว่าหญ้ามีประโยชน์ น่าเสียดายที่คนไม่รู้ว่าหญ้าดอกก๋งก็มีความสำคัญ" หลังเรียนรู้การทำไม้กวาดหญ้าดอกก๋งกับแม่อุ๊ยเสร็จ ก็เป็นการสรุปบทเรียน ให้เด็กแบ่งเป็นกลุ่มๆ สรุปบทเรียนทั้งหมดที่ได้เรียนรู้ แล้วออกมานำเสนอต่อเพื่อนๆ ทุกคน ซึ่งพี่แป้งบอกว่าเป็นขั้นตอนที่สำคัญมาก "กระบวนการนี้จะทำให้เด็กๆ เกิดการแลกเปลี่ยนกัน เกิดการบันทึกความจำเหมือนได้ทำซ้ำ เกิดทักษะการคิดเรียบเรียงออกมาเป็นขั้นตอน และถ่ายทอดประสบการณ์สิ่งที่ได้เรียนรู้มาออกมาเป็นการเขียนหรือการพูด" พี่แป้งบอกว่าทุกครั้งไม่ว่าจะเป็นการเรียนรู้เรื่องอะไรเด็กๆ โจ้โก้จะต้องปิดท้ายการเรียนรู้ด้วยกิจกรรมสรุปบทเรียนเสมอ ติดตามชมเรื่องราวของเด็กๆ แห่งศูนย์การเรียนรู้โจ้โก้และการเรียนรู้ธรรมชาติของพวกเขา บทเรียนอันล้ำค่าจากต้นหญ้าดอกก๋งของเด็กๆ ในรายการทุ่งแสงตะวัน ตอน "วิชาดอกก๋ง" วันเสาร์ที่ 12 พฤษภาคม นี้ เวลา 06.25 น. ทางไทยทีวีสีช่องสาม www.payai.com http://www.moe.go.th/jarawporn/genius/11052550_5.htm